Başka bir şeyle bağlantı halinde, kata ti, relative ortaya konulan bir önermeyi
12
sanki genel, simpliciter [basitçe, doğruca], άπλως [aplos - basit],
absolute [mutlak] bir geçerlilikle ifade edilmiş gibi almak; ya da en azından
başka bir bağlama oturtmak ve sonra çürütmek. Aristoteles'in buna ilişkin
örneği şudur: Zenci siyahtır; ama dişlerine bakılırsa beyazdır; yani aynı
zamanda hem siyahtır hem de siyah değildir. - Bu kurgusal bir örnektir,
kimsenin aklını karıştırması beklenemez. Şimdi bunun karşısına gerçek
deneyimlerimizden bir örnek koyalım.
12 Sophisma a dicto secundum quid ad dictum simpliciter[xxx]. Bu Aristoteles'in ikinci elenchus
sophisticus'udur εξω της λεξεως [xxx]: – το απλϖς, η μη απλϖς, αλλα πη η που, η ποτε, η προς τι
λεγεσθαι [xxx], "Sofistik Çürütmeler" [Topikler, Kitap 9'un eki], 5.
Örnek 1: Felsefe üzerine bir konuşmada, benim sistemimin dingincileri
[Quietisten] koruduğunu ve övdüğünü itiraf ettim. - Az sonra konu Hegel'e
geldi ve ben onun çoğunlukla saçma şeyler yazdığını veya en azından
yazılarının çoğu bölümlerinde yazarın ortaya bir takım sözler koyduğunu,
anlamı ise okurun yerleştirmesi gerektiğini iddia ettim. - Muhalifim bunu ad
rem [konuya yönelik] olarak çürütmeyi denemedi, bir ad hominem [insana
yönelik] argümanla yetindi: Ben demin dingincileri övmüştüm, ama onlar da
pek çok saçma şey yazmışlardı. - Buna hak verdim, ama dingincileri filozof ve
yazar olarak övmediğimi söyleyerek onu düzelttim. Yani onları teorik
ürünlerinden dolayı değil, sadece insan olarak, yaptıklarından dolayı, sadece
pratik açıdan beğeniyordum. Oysa Hegel'e ilişkin olarak onun teorik
çalışmasını ele almıştık. Böylece saldırıyı savuşturdum.
Bu ilk üç hile birbiriyle akrabadır: Ortak yanları, muhalifin aslında ileri
sürülmüş olandan değil, farklı bir şeyden söz etmesidir. Yani bu şekilde
kandırılan biri, ignoratio elenchi [(karşı-)ispatın bilinmemesi] hatasına
düşmüş olur. Çünkü yukarıdaki bütün örneklerde muhalifin söylediği doğrudur,
ama tezle gerçek değil, sadece görünüşte çelişki içindedir. Muhalifin
saldırısına karşı yapılacak şey, onun çıkarsamasında vardığı sonucu
reddetmektir: Yani kendi önermesinin doğruluğundan bizim önermemizin yanlış
olduğunu çıkarsamasını. Böylece muhalifin çürütmesi per negationem
consequentiae [varılan sonucun reddedilmesi yoluyla] doğrudan çürütülmüş
olur.
Bir başka yanıltma, çıkacak sonucu önceden görüp öncüllerin doğruluğunu
kabul etmeye yanaşmamaktır. Buna karşı aşağıda iki yol gösterilecektir (Kural 4 ve 5)